Dưới con mắt của nhà phân tích người Nhật Mizokami, quân đội Trung Quốc chỉ là một con rồng giấy.

LTS: Trung Quốc đang vươn mình mạnh mẽ và muốn gây ảnh hưởng trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên có nhiều trở ngại khiến họ không dễ dàng đạt được tham vọng này. Tác giả gốc Nhật Kyle Mizokami đã đăng tải trên internet bài viết sâu lý giải vì sao về mặt quốc phòng, Trung Quốc lại được ông xem chỉ là một con rồng giấy.

Dưới đây là phần lược dịch nhận định của Mizokami về các trở ngại khiến cho Trung Quốc không dễ triển khai sức mạnh quân sự ra bên ngoài với tư cách đại cường quốc.

***

(Phần 1)

Sau nhiều thập kỷ phát triển 2 con số, ngày nay Trung Quốc đã là nền kinh tế lớn thứ lớn thứ 2 thế giới. Cùng với đó, chi phí quốc phòng của Trung Quốc đã tăng 10 lần trong 25 năm. Bắc Kinh hiện đang xây dựng một lực lượng hải quân nước xanh mạnh mẽ, phát triển chiến đấu cơ tàng hình, và đang thận trọng thử nghiệm các hoạt động gìn giữ hòa bình và viễn chinh.

Việc Trung Quốc xây dựng thực lực quân sự cùng với chính sách đối ngoại ngày càng “rắn” của nước này đã khiến cho phương Tây ngày càng cảnh giác. Một số nhà hoạch định chính sách của Mỹ coi Bắc Kinh là “đối thủ gần ngang cơ” duy nhất của Washington. Nói cách khác, họ coi Trung Quốc là quốc gia duy nhất có sức mạnh quân sự đủ để đánh bại Mỹ trong một số trường hợp nhất định.

Tuy nhiên, phương Tây đã sai. Thậm chí ngay cả sau nhiều thập niên tái vũ trang sâu rộng, Trung Quốc vẫn chỉ là một con rồng giấy, giống như ông Mao Trạch Đông từng coi nước Mỹ là một chú hổ giấy.

(Nguyên văn hồi năm 1956, Mao Chủ tịch của Trung Quốc đã đánh giá về nước Mỹ như sau: “Bề ngoài nó rất hùng mạnh, nhưng trên thực tế nó chẳng có gì phải sợ cả - nó chỉ là một con hổ giấy”.)

Ngân sách quốc phòng Trung Quốc tăng không ngừng ở mức hai con số năm này qua năm khác. Tuy nhiên, lạm phát đã trung hòa bớt nhiều phần trong sự tăng trưởng đầu tư đó. Đã vậy, cả lục quân, hải quân, không quân và tên lửa chiến lược của Trung Quốc đều đã bị tổn hại nhiều do nạn tham nhũng. Vũ khí của các quân chủng này nhìn chung đều thua xa vũ khí tương ứng của phương Tây.

Về mặt công nghệ, đúng là Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc đang từng bước mạnh lên. Nhưng điều đó không có nghĩa Bắc Kinh có thể huy động quân đội mình cho các sứ mệnh toàn cầu.

Vị trí bất lợi

Cũng giống Nga, Trung Quốc có đường biên giới dài và tiếp giáp với rất nhiều quốc gia, trong đó có những quốc gia ít nhiều trong tình trạng bất ổn như Pakistan, Afghanistan, Myanmar hay Triều Tiên, hoặc các quốc gia có va chạm biên giới trên bộ với nước này như Ấn Độ, Bhutan. Trong 14 quốc gia chung biên giới với Trung Quốc, có tới 2 nước sở hữu vũ khí hạt nhân, đó là Pakistan và Triều Tiên.

Riêng tình hình Triều Tiên rất khó đoán định. Khi xảy ra biến cố, có khả năng nhiều triệu người Triều Tiên sẽ vượt biên giới đổ vào Trung Quốc. Đã rò rỉ các thông tin về phương án dự phòng của quân đội Trung Quốc (PLA), trong đó PLA sẽ được đưa vào Triều Tiên để lập vùng đệm. Phản ứng trước các tiết lộ này, Bình Nhưỡng đã ít nhiều thay đổi thái độ với Bắc Kinh.

Gần như hoàn toàn đơn côi

Về cơ bản, Trung Quốc thiếu vắng các đồng minh thực sự và đáng tin cậy. Riêng ở vùng Thái Bình Dương, nước Mỹ có thể dựa vào Nhật Bản, Đài Loan, Australia, Hàn Quốc, New Zealand, và Philippines với tư cách là các đồng minh thân cận, cũng như duy trì mối quan hệ thân thiện với các nước khác bao gồm Malaysia, Việt Nam và Indonesia.

Trong khi đó, danh sách các đồng minh của Trung Quốc ở Thái Bình Dương lại rất ngắn, chỉ có… nước Nga. Trên phạm vi toàn cầu, Trung Quốc có thêm một số đồng minh là Pakistan, Zimbabwe, Kyrgyzstan, Tajikistan, và Uzbekistan. Nhiều nước trong số này đang vật lộn với những vấn đề nội bộ.

Bắc Kinh bắt tay với các nước này nhằm kiềm chế họ. Tuy nhiên, việc này chỉ có hiệu quả trong trường hợp Pakistan chứ không phải Triều Tiên. Ở Myanmar, Trung Quốc cố thân mật với chính quyền quân sự tại đó, nhưng rồi đột nhiên Myanmar tiến hành hàng loạt cải cách dân chủ và mở rộng quan hệ với cả phương Tây và Nhật Bản.

Quan hệ giữa Trung Quốc với các nước Đông Nam Á và Nhật Bản cũng không được tốt đẹp cho lắm, đặc biệt là sau những hành động gây hấn trên Biển Hoa Đông và Biển Đông cùng với việc Trung Quốc tuyên bố nhận chủ quyền đối với 90% diện tích Biển Đông.

Quan hệ ngoại giao ảnh hưởng tới vị thế quân sự quốc tế. Trong khi hải quân Mỹ có thể đi khắp Thái Bình Dương và có thể ghé thăm hàng chục cảng, thì chiến hạm Trung Quốc chỉ có thể đi ven bên ngoài hải phận của mình. Ngoài cảng Vladivostok của Nga, hải quân Trung Quốc không có nơi nào xa khác để tới.

Về mặt chiến lược, rõ ràng Trung Quốc ở vào thế bất lợi rất lớn. Bắc Kinh không có đồng minh cung cấp căn cứ, chia sẻ gánh nặng, chia sẻ thông tin tình báo hoặc chí ý là động viên về tinh thần.

Lạm phát ‘ăn mòn’ vũ khí

Kể từ năm 1990, chi phí quốc phòng Trung Quốc đã tăng ít nhất 10% mỗi năm. Kết quả, sau 24 năm, chi phí quân sự của nước này đã tăng tổng cộng là 10 lần.

Nhưng nếu tính đến lạm phát, thì mức tăng thực sự của Trung Quốc trong chi phí quốc phòng chỉ là một con số mỗi năm.

Nhìn lại lịch sử, vào năm 1989, quân Giải phóng Trung Quốc có 3,9 triệu quân nhân nhận lương, đa phần trong đó là bộ binh thiếu phương tiện và vũ khí hiện đại. Xe tăng chủ công của lục quân Trung Quốc là phiên bản chiếc T-55 có từ những năm 1950.

Không quân và hải quân Trung Quốc chỉ có khả năng phòng thủ ven biển. Trung Quốc có một tàu ngầm tên lửa hạt nhân duy nhất, mà nghe nói tàu này đã bị bắt lửa và chìm trong cảng.

Trung Quốc khi ấy là một nước nghèo. GDP của nó là 451 triệu USD so với 8.840 tỷ của Mỹ cùng thời điểm. Năm đó, Bắc Kinh chi 18,83 tỷ USD cho quốc phòng.

Vào thời điểm năm 1989, nếu tính bình quân, chi phí quốc phòng trên mỗi người lính Trung Quốc là 4,6 USD, còn con số tương ứng của Mỹ là 246USD.

Cuối thập niên 1980, học thuyết quân sự của Trung Quốc là “Chiến tranh Nhân dân”. Theo học thuyết phòng thủ này, đối phương sẽ được nhử sâu vào trong nội địa và bị tiêu diệt bằng chiến tranh chính quy và chiến tranh du kích.

Nhưng đến năm 1991, Bắc Kinh hãi hùng theo dõi những diễn biến mới ở Iraq và Kuwait. Khi ấy, liên minh do Mỹ dẫn đầu đã đập tan quân đội của ông Saddam Hussein và đánh bật nó ra khỏi lãnh thổ Kuwait. Một chiến dịch không kích kéo dài vài tuần và một cuộc tiến công trên bộ trong chỉ có 100 tiếng đồng hồ đã phá hủy một lực lượng Iraq áp đảo về số lượng.

Bắc Kinh có nhiều việc phải làm để cải cách quân đội. Nhưng việc này cần tiền. May là kinh tế Trung Quốc tăng trưởng mạnh nên họ có thể dành một phần đáng kể thu nhập của mình cho quốc phòng.

An ninh nội địa bất ổn

Theo một số tính toán, năm 2013 Trung Quốc còn chi cho “an ninh công cộng” nhiều hơn cả cho quốc phòng đối ngoại.

Điều này cho thấy Trung Quốc đang phải đối mặt với rất nhiều vấn đề an ninh nội địa., như các cuộc bạo động bắt nguồn từ môi trường ô nhiễm nặng nề, lạm dụng sức lao động, tham nhũng, nạn “chiếm đất”… Các điểm nóng mà Trung Quốc phải đối mặt bao gồm vùng Tây Tạng, hay vùng Tân Cương, nơi người Duy Ngô Nhĩ phẫn uất với làn sóng người Hán đến định cư.

Dưới tình cảnh hiện nay, Trung Quốc không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc chi nhiều hơn cho an ninh công cộng, và do đó làm ảnh hưởng đến sức mạnh quốc phòng đối ngoại của nước này.

Căn bệnh tham nhũng trầm kha

Tham nhũng là một vấn đề lớn và khá mập mờ trong Quân Giải phóng Nhân dân Trung Hoa. Các quan chức bán tài sản nhà nước để tư lợi. Các nhà thầu tính thêm phí phát sinh cho các công việc dưới chuẩn. Nạn “bằng hữu trị” – đưa bạn bè thân vào các vị trí quản lý, dẫn tới việc thăng cấp cho những cá nhân thiếu năng lực.

Trước đây, trong nhiều năm, PLA “tăng gia” bằng cách trồng trọt và chăn nuôi gia súc. Khi kinh tế Trung Quốc cất cánh, các nỗ lực này chuyển thành các doanh nghiệp. Bên cạnh việc trồng trọt, PLA còn kinh doanh thêm khách sạn, rạp hát, quán bar…

Năm 1998 Đảng Cộng sản Trung Quốc ra lệnh cho PLA phải cắt đứt quan hệ với các doanh nghiệp thương mại nhằm tăng cường khả năng sẵn sàng chiến đấu. Một đơn vị bộ binh giờ không còn phải nuôi lợn nữa – bản thân ngân sách quốc phòng đã đủ đáp ứng nhu cầu lương thực của binh lính.

Nhưng thay vì đóng cửa các doanh nghiệp quốc phòng, các lãnh đạo tham nhũng trong quân đội lại chuyển sang kinh doanh chui và cố gắng che đậy các doanh nghiệp ngầm này.

Trò phi pháp bán “biển số xe quân sự” cho các cá nhân dân sự giàu có là một nghề hốt bạc. Những người mang biển quân sự - vốn chỉ có mối liên hệ hời hợt với quân đội - lắp đèn đỏ và còi hú lên xe hơi của mình rồi phóng qua dòng xe cộ đông đúc trên phố. Ngoài ra những người đi xe biển quân sự còn hay được hưởng quyền xài xăng miễn phí.

Nan buôn “biển đỏ” tệ hại tới mức vào năm 2013, PLA cấm các loại xe nhập khẩu đắt tiền như là Mercedes-Benz, BMW, Porsche, và Bentley được cấp biển quân sự.

Thi thoảng Bắc Kinh lại ra tay trị tội các sĩ quan tham nhũng. Hồi năm 2007, một thẩm phán đã tuyên án tử hình tạm hoãn đối với phó đô đốc Wang Shouye vì đã biển thủ 25 triệu USD công quỹ PLA.

Với tư cách là Phó Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần của PLA, ông Wang ở vào thế được quyền phê chuẩn việc cấp nhà ở quân sự. Chính phủ đã kết tội ông Wang nhận lại quả từ các nhà thầu.

Cảnh sát đã bắt giữ Wang vào năm 2006 sau khi vị lãnh đạo này từ chối yêu cầu bao tiền cho một trong nhiều cô bồ của ông này. Các điều tra viên phát hiện hơn 8 triệu USD giấu trong lò vi sóng và tủ lạnh bên trong nhà của Wang ở Bắc Kinh và Nam Kinh cùng 2,5 triệu USD khác nữa trong một chiếc máy giặt. Ngoài ra còn có chứng cớ về một khoản tiền 8 triệu USD “thụt két” nữa trong các tài khoản ngân hàng của Wang.

Hồi tháng 3/2014, cảnh sát bắt giữ cựu tướng Từ Tài Hậu từng là ủy viên Quân ủy Trung ương với cáo buộc ông ta kiếm hàng triệu USD từ việc bán “cấp bậc”. Giai đoạn 2004-2013, ông Từ phụ trách việc bổ nhiệm sĩ quan cấp cao trong lục quân.

Không biết chính xác Từ kiếm được bao tiền. Chỉ biết người phó của ông này là tướng Cốc Tuấn Sơn – hiện cũng bị bắt và điều tra, đã tặng con gái ông Từ một thẻ debit trị giá 3,2 triệu USD làm quà cưới.

Theo các báo cáo, tướng Cốc đã bán hàng trăm “lon” quân sự. Một nguồn tin nói với Reuters: “Nếu một vị đại tá không thuộc diện thăng cấp, muốn trở thành thiếu tướng thì phải chi tới 4,8 triệu USD”.

Trong đa phần các quân đội chuyên nghiệp, những khoản hối lộ như thế này không đáng với những gì thu lại được. Nhưng trong trường hợp của Quân Giải phóng Trung Quốc, đây được coi là một khoản đầu tư. Cấp bậc càng cao thì càng có nhiều cơ hội “làm giàu”.

Daniel Hartnett, một chuyên gia phân tích của công ty CAN cho biết, tham nhũng có thể phá hại năng lực quân sự của PLA.

Ông nói: “Nếu các sĩ quan mải mua chức vụ, như các cáo buộc xuất hiện gần đây, điều đó có nghĩa rằng những ai có năng lực và nên được thăng tiến thì có thể không được thăng tiến, còn những ai sắp được thăng tiến thì không nhất thiết phải là nhờ năng lực”.

Tham nhũng có thể làm tổn hại PLA theo cách khác.

Harnett phân tích: “Việc mua hàng cho PLA nhiều khi không xuất hiện từ lợi ích tối thượng của PLA. Người ta có thể mua một đồ nào đó rồi nhận lại quả, thậm chí ngay cả khi hàng đó có chất lượng thấp hoặc không cần thiết”.

Tham nhũng có thể gây chia rẽ giữa người dân Trung Quốc và PLA. “Nếu quân đội được xem là một thể chế tham nhũng, giống như hồi đầu thập niên 1980, thì sự ủng hộ nói chung dành cho PLA có thể bị suy giảm”. “Điều này hoàn toàn đi ngược lại hình ảnh mà quân đội vẫn tự xây dựng về mình đó là danh dự, thanh liêm”.

Tinh thần của giới sĩ quan PLA đã sụt giảm đáng kể sau vụ scandal Cốc Tuấn Sơn. Theo Reuters, “nhiều sĩ quan lo sợ bị trừng phạt. Còn những người có phẩm chất nhưng lại bị phớt lờ trong chuyện thăng tiến thì lại hết sức bất mãn”.

Tờ Foreign Policy dẫn lời một chính ủy hàng đầu của PLA nói rằng: “Không nước nào đánh thắng nổi Trung Quốc. Chỉ có nạn tham nhũng trong chúng ta có thể hủy diệt chúng ta và khiến cho quân đội của chúng ta chưa tham chiến mà đã bại rồi”.

***

Đón xem kỳ 2: Thực lực quân đội Trung Quốc - vì sao chỉ là “rồng giấy”?

Theo Trung Hiếu // VOV